عنوان اصلی :
قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲: زمینه‌ها، دلایل و چرایی عدم موفقیت
حجت الاسلام دکتررضا رمضان نرگسی بیان کردند:
کلمات کلیدی اصلی: - قیام ۱۵ خرداد - انقلاب اسلامی - امام خمینی - محمدرضا پهلوی - آیت‌الله بروجردی - طرح‌های آمریکایی در ایران - نهضت روحانیت - تاریخ معاصر ایران
۱. مقدمه و چارچوب تاریخی
قیام ۱۵ خرداد بخشی از روند مبارزات مردم ایران علیه حکومت پهلوی بود که به انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ منجر شد. این قیام در بستر تقابل مدرنیته و تشیع شکل گرفت و نقطه عطفی در مبارزات روحانیت و مردم علیه استبداد و وابستگی به غرب بود.
۲. زمینه‌های تاریخی قیام ۱۵ خرداد
۲.۱. دوره رضاشاه: سرکوب مذهب و مقاومت روحانیت
- رضاشاه با الگوگیری از آتاتورک، سیاست حذف دین از عرصه عمومی را پیش برد.
- خلع لباس روحانیون، محدودیت حوزه‌های علمیه و فشار بر علما از اقدامات او بود.
- در مقابل، حوزه‌های علمیه به رهبری آیت‌الله حائری به تربیت نیروهای مذهبی پرداختند.
- کرامات شیخ حسن‌علی نخودکی اصفهانی و تأثیر آن در تضعیف پروژه‌های ضدمذهبی رضاشاه.
۲.۲. دوره محمدرضا پهلوی: بازی قدرت و نقش روحانیت
- پس از اشغال ایران (۱۳۲۰-۱۳۲۴)، محمدرضا در ابتدا ادای مشروطه‌خواهی درآورد.
- آیت‌الله کاشانی به ریاست مجلس رسید و دولت ملی مصدق با حمایت او تشکیل شد.
- پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، محمدرضا به سمت دیکتاتوری گرایش یافت اما نفوذ آیت‌الله بروجردی مانع از سیاست‌های ضدمذهبی شد.
۲.۳. طرح‌های آمریکایی و آغاز درگیری مستقیم
- پس از انقلاب کوبا (۱۹۵۹)، آمریکا برای جلوگیری از گسترش کمونیسم، طرح‌های اصلاحی (کندی) را در ایران اجرا کرد.
- این طرح‌ها شامل:
- اصلاحات ارضی (توزیع زمین بین کشاورزان)
- حذف سوگند به قرآن در مراسم رسمی
- ورود بهایی‌ها به ساختار حکومتی
- فضای باز سیاسی ظاهری (تشکیل احزاب فرمایشی)
- مخالفت امام خمینی نه با اصلاحات ارضی، بلکه با تخطی شاه از قانون اساسی مشروطه و وابستگی به آمریکا بود.
۳. چرایی وقوع قیام ۱۵ خرداد
- اعتراض به انجمن‌های ایالتی و ولایتی (حذف شرط سوگند به قرآن و ورود زنان به مجلس).
- دستگیری امام خمینی پس از سخنرانی علیه شاه.
- واکنش مردم و روحانیت به حمله رژیم به حوزه علمیه فیضیه (فروردین ۱۳۴۲).
- رفراندوم غیرقانونی شاه که با تحریم امام و علما مواجه شد.
۴. دلایل عدم موفقیت قیام ۱۵ خرداد
۴.۱. عدم ارائه آلترناتیو حکومتی
- امام خمینی در این مرحله صرفاً به انتقاد از شاه پرداخت و هنوز حکومت اسلامی را مطرح نکرده بود.
۴.۲. محدود بودن اهداف قیام
- آزادی امام از زندان
- احترام به مرجعیت شیعه
- توقف اجرای طرح‌های آمریکایی
۴.۳. حمایت توده‌ای ناکافی
- کشاورزان و کارگران به دلیل وعده‌های اصلاحات ارضی، از شاه حمایت می‌کردند.
- تنها بازاریان، طلاب و مذهبی‌های متعهد در قیام حضور پررنگ داشتند.
۴.۴. عدم درک عمومی از وابستگی شاه به آمریکا
- مردم هنوز عمق نوکری شاه به غرب را درک نکرده بودند.
-۵. تفاوت قیام ۱۵ خرداد با انقلاب ۵۷
- در انقلاب ۵۷، شعار سرنگونی سلطنت مطرح شد.
- رهبری واحد امام خمینی و تشکیل شبکه‌های مردمی (مساجد، کمیته‌ها).
- افشای کامل وابستگی شاه به آمریکا پس از وقایع مانند کشتار ۱۷ شهریور.
-۶. نتیجه‌گیری
قیام ۱۵ خرداد پایه‌ای برای انقلاب اسلامی بود، اما به دلیل عدم بلوغ سیاسی-اجتماعی مردم و عدم ارائه برنامه حکومتی جایگزین، به ثمر نرسید. این قیام زمینه‌ساز بیداری عمومی شد که نهایتاً در سال ۱۳۵۷ به پیروزی رسید.
کلمات کلیدی تکمیلی: - نقش آمریکا در قیام ۱۵ خرداد - مقایسه قیام ۱۵ خرداد و انقلاب ۵۷ - تأثیر آیت‌الله بروجردی بر نهضت اسلامی - تحلیل شکست قیام ۱۵ خرداد - رابطه روحانیت و حکومت پهلوی
پایان پیام
مشاهده کانال ما در پیامرسان / ایتا / بله /
دانلود فایل صوتی
دانلود فایل تصویری
- برای ارسال دیدگاه وارد شوید.
