عقد خارج لازم در قراردادهای بانکی
در این جلسه حجت الاسلام دکترمهدی خطیبی بیان کردند:
برنامه حاضر به بررسی مبانی بانکداری اسلامی می‌پردازد و در ادامه سلسله جلسات گذشته،موضوع "عقد خارج لازم" را به عنوان یکی از clauses مهم در قراردادهای بانکی، به ویژه قراردادهای مشارکتی، مورد بحث و تحلیل قرار می‌دهد.
تعریف عقود لازم و جایز
قراردادها در فقه به دو دسته لازم و جایز تقسیم می‌شوند.عقد لازم قراردادی است که هیچ یک از طرفین نمی‌توانند آن را خودسرانه و بدون دلیل شرعی یا توافق فسخ کنند، مانند عقد اجاره. در مقابل، عقد جایز قراردادی است که هر یک از طرفین در هر زمان می‌توانند آن را فسخ نمایند، مانند عقود مضاربه و جعاله.(قرارداد تسهیلات قرض‌الحسنه)
چالش بانک‌ها با عقود جایز
از آنجا که بسیاری از قراردادهای مورد استفاده در بانکداری بدون ربا(مانند مضاربه، مشارکت و جعاله) از نوع جایز هستند، این امکان برای مشتری وجود دارد که در میانه اجرای قرارداد، آن را فسخ کند. این امر برای بانک که نیاز به ثبات و برنامه‌ریزی بلندمدت دارد، ایجاد مشکل می‌نماید و ریسک عملیاتی به همراه می‌آورد.
راه حل: تبدیل عقد جایز به لازم با "عقد خارج لازم"
برای رفع این چالش،تیم‌های حقوقی بانک‌ها مکانیزم "عقد خارج لازم" را طراحی کرده‌اند. هدف اصلی این مکانیزم، ایجاد التزام و پایبندی برای مشتری در اجرای کامل قرارداد جایز است. این کار نه از طریق "شرط ضمن عقد"، بلکه با انعقاد یک "عقد جداگانه و لازم" در کنار قرارداد اصلی انجام می‌پذیرد.
شیوه اجرای عقد خارج لازم
متداول‌ترین روش برای این کار،استفاده از عقد صلح مجانی است. بدین ترتیب که پس از امضای قرارداد اصلی (مثلاً مضاربه)، بانک مبلغ نمادینی (مثلاً ده هزار تومان) را به صورت "صلح مجانی" به مشتری صلح می‌کند و در ضمن این عقد صلح – که خود یک عقد لازم است – مشتری می‌پذیرد که به تمام مفاد قرارداد جایز اصلی پایبند باشد و آن را فسخ نکند. با پذیرش این صلح، قرارداد جایز اصلی نیز برای مشتری لازم الاجرا می‌شود.
نکات فقهی و اجرایی مهم
· عقد خارج لازم، یک قرارداد جداگانه (خارج از قرارداد اصلی) و از نوع لازم است.
· این مکانیزم "اخبار از یک واقعیت بیرونی" (یعنی همان عقد جداگانه) محسوب می‌شود، نه شرط ضمن عقد.
· اجرای صحیح آن مستلزم این است که حتماً این عقد جداگانه (مانصلح) به صورت عملی و شفاهی (نه فقط در متن قرارداد) در حضور متصدی بانک و مشتری منعقد شود و مبلغ نمادین نیز حتماً به مشتری داده شود.
· اگر این فرآیند به درستی و با آگاهی کامل مشتری انجام نگیرد، از نظر شرعی الزام‌آور نخواهد بود و مشتری می‌تواند به جایز بودن قرارداد اصلی استناد کند.
جمع‌بندی نهایی
عقد خارج لازم یک ابزار حقوقی-فقهی برای ایجاد الزام در قراردادهای جایز بانکی است که عمدتاًاز طریق عقد صلح مجانی محقق می‌شود تا از فسخ یک‌طرفه قرارداد توسط مشتری جلوگیری کرده و ضمانت اجرای لازم را برای بانک ایجاد نماید.
کلمات کلیدی: بانکداری اسلامی, عقد خارج لازم, قرارداد جایز, قرارداد لازم, عقد صلح, مضاربه, فسخ قرارداد.
پایان پیام
دانلود فایل تصویری
دانلود فایل صوتی
- برای ارسال دیدگاه وارد شوید.
