کارمزد بانکی در وام‌های قرض‌الحسنه
حجت الاسلام دکتر مهدی خطیبی در تاریخ 1404/03/18 در جلسه ششم از سلسه جلسات مبانی بانکداری اسلامی اینگونه بیان فرمودند
1. مقدمه
- موضوع: بررسی کارمزد بانکی در وام‌های قرض‌الحسنه و تفاوت آن با ربا.
- سوال اصلی: آیا کارمزد بانکی مصداق ربا محسوب می‌شود؟
2. مفهوم کارمزد بانکی
- تعریف: کارمزد، هزینه‌ای است که بانک برای ارائه خدمات وام‌دهی دریافت می‌کند.
- تفاوت با ربا:
- ربا: دریافت زیاده بر اصل قرض به نفع قرض‌دهنده.
- کارمزد: دریافت هزینه‌های واقعی خدمات بانکی (نه سود اضافی).
3. دلایل شرعی جواز کارمزد
- توجیه فقهی:
- کارمزد به عنوان هزینه خدمات (نه سود قرض) محسوب می‌شود.
- مثال: اگر کسی برای نوشتن قرارداد قرض، هزینه کاغذ و خودکار را از متقاضی بگیرد، این ربا نیست.
- نظر مراجع تقلید:
- بسیاری از فقها (مانند آیت‌الله مکارم) کارمزد را جایز می‌دانند، به شرطی که:
- متناسب با هزینه‌های واقعی بانک باشد.
- به نفع بانک نباشد (بلکه جبران هزینه‌ها باشد).
4. شبهات و پاسخ‌ها
الف) درصدی بودن کارمزد (شبهه ربوی بودن)
- اشکال: چرا کارمزد به صورت درصدی از مبلغ وام محاسبه می‌شود؟ (شبیه ربا)
- پاسخ:
- کارمزد درصدی، بر اساس عدالت است:
- کسی که وام بزرگ‌تری می‌گیرد، سهم بیشتری در هزینه‌های بانک دارد.
- اگر کارمزد ثابت باشد، به ضرر قرض‌گیرندگان کم‌بضاعت است.
ب) محاسبه هزینه‌های غیرمستقیم (جوایز و مطالبات سوخت شده)
- هزینه‌های قابل محاسبه:
1. هزینه‌های پرسنلی و اداری (حقوق کارمندان، اجاره ساختمان، تجهیزات).
2. هزینه تجهیز منابع (پرداخت جوایز به سپرده‌گذاران).
3. مطالبات سوخت شده (وام‌های معوق).
- اختلاف نظر:
- برخی فقها معتقدند هزینه جوایز و مطالبات سوخت شده جزء هزینه‌های قابل تحمیل به مشتری نیست.
5. پیشنهادات برای بهبود سیستم کارمزد
1. محاسبه جداگانه برای هر بانک:
- بانک مرکزی نباید نرخ ثابتی (مثلاً ۴%) تعیین کند.
- هر بانک باید بر اساس هزینه‌های واقعی خود، کارمزد را محاسبه کند.
2. تغییر عنوان از "کارمزد" به "مشارکت در هزینه‌ها":
- برای کاهش شبهه ربوی بودن، بهتر است به جای "کارمزد"، از عبارت "مشارکت متقاضی در هزینه‌های بانک" استفاده شود.
3. افزایش بهره‌وری بانک‌ها:
- بانک‌ها باید هزینه‌های خود را کاهش دهند تا نیاز به کارمزدهای بالا نباشد.
6. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
- کارمزد بانکی در وام‌های قرض‌الحسنه اگر مبتنی بر هزینه‌های واقعی باشد، از نظر شرعی جایز است.
- چالش‌ها:
- درصدی بودن کارمزد ممکن است شبهه ربوی ایجاد کند.
- برخی هزینه‌ها (مانند جوایز سپرده) نباید به مشتری تحمیل شود.
- راهکار:
- شفاف‌سازی محاسبات و استفاده از عنوان "مشارکت در هزینه‌ها" به جای "کارمزد".
پیام پایانی
- دعوت به بررسی بیشتر در برنامه‌های آینده (بحث عقد خارج لازم).
- تشکر از مخاطبان و استاد.
---
پیام کلیدی:
کارمزد بانکی در وام قرض‌الحسنه در صورت منطبق بودن با هزینه‌های واقعی، ربا محسوب نمی‌شود. برای رفع شبهات، بهتر است به جای عنوان "کارمزد"، از "مشارکت در هزینه‌ها" استفاده شود و محاسبات به صورت شفاف انجام گیرد.
کلمات کلیدی: بانکداری اسلامی / تاخیر / جریمه / قرض‌الحسنه / ربا
- برای ارسال دیدگاه وارد شوید.
