به گزارش دفتر ارتباطات فرهنگی ،اگر بپذیریم كه هر مكتب و ایدئولوژی، كانون و مركز ثقلی دارد؛ باید گفت كه كانون و مركز ثقل آیین و اندیشه شیعی جهاد، ایثار، شهادت و مبارزه با ظلم و بی عدالتی است. در رأس این مكتب و ایدئولوژی نیز ائمه معصومین(ع)، عالمان شیعی و روحانیون و دیگر بزرگان دینی قرار داشتهاند. در واقع روحیه جهاد و شهادت طلبی در مكتب شیعه، یكی از ارزش های سیاسی و اعتقادی شیعیان است.
از روزی كه آفتاب عالمتاب اسلام پهنه گیتی را روشنی بخشید و مردم را از تاریكیهای جهل و نادانی به نور حق رهنمون گشت؛ در بینشها و تفسیرها و تحلیلهای بشریت به خالق هستی، جهان، پدیدهها، حوادث و بالاخره نسبت به خویشتن خویش تحولی بنیادین ایجاد كرد و جهان بینی او را الهی ساخت و نور معرفت را در دلش تاباند. یكی از مواردی كه بینش انسان، به بركت تعالیم وحی، نسبت بدان تغییر یافت، جنگ و نبرد با دشمنان بود. تا قبل از آن، هدف از جنگ و خونریزی، كسب سلطه و چیرگی بر دشمن برای گسترش دایره شهوترانی خود و استعمار دیگران بود و در یك كلام، هدف جز در هواهای نفسانی و رسیدن به آرمانهای شیطانی چیز دیگری نبود؛ اما با ظهور اسلام جنگ و جهاد معنای تازهای یافت و دارای ابعاد و جلوههای متعالی شد. این مقاله در صدد است تا مفاهیم مقدس و ارزشمند جهاد و شهادت را در ابعاد گوناگون از جمله جایگاه و اهمیت این مفاهیم در دین اسلام و بویژه مكتب و آیین تشیع، روش و سیره ائمه معصومین در این باره و همچنین نقش و تاثیر جهاد و شهادت را در تاریخ پر فراز و نشیب مكتب شیعی مورد بررسی قرار دهد.
مسئله جهاد و شهادت در فرهنگ اسلامی و بویژه مكتب و آیین تشیع از اهمیت و ارزش والایی برخوردار است. اهمیت این مسئله از آنجا آشكار میشود كه اساسا خود قرآن كریم كه اصلیترین و عظیمترین منبع تمام علوم و معارف و فرهنگ اسلامی است، در این زمینه آیات و اشارات فراوانی داشته و تعابیر ارزشمندی درباره ارج و اعتبار فداكاری در راه خدا و كشته شدن در این مسیر به كار برده است. به عنوان نمونه در سوره بقره آیه 154 میفرماید: «و لا تقولو لمن یقتل فی سبیل الله اموات بل احیاء ولكن تشعرون». در آیه شریفه دیگر آمده است: «ولاتحسبن الدین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون». در آیات دیگری نیز تعابیر بلندی در بزرگداشت ارزش شهادت آمده است از جمله در آیه 111 سوره توبه كه میفرماید:«خداوند جانها و اموال مومنین را به بهای بهشت خریداری میكند». بنابراین مینوان گفت كه قران كریم، شهادت و كشته شدن در راه خدا را عین زندگی و فوز ابدی و رسیدن به مقام قرب الهی میداند.
علاوه بر آیات قرآن، روایات و احادیث فراوانی وجود دارد كه به روشنی بر اهمیت و فضیلت جهاد و جانفشانی در راه خدا دلالت میكند. امام صادق (ع) برترین جهاد را جهادی برمیشمارد كه مركب شخص پی شود و خونش در راه خدا به زمین ریخته شود.(وسائل الشیعه، ج5، ص 112) از حضرت علی (ع) نیز نقل شده كه حضرت غشق و علاقه خود را به مرگ و شهادت بیش از علاقه كودك به پستان مادر توصیف نمودهاند(نهجالبلاغه، خطبه5). شبیه این جملات ازائمه واولیای دیگر نیز نقل شده است. امام حسین (ع) علاقه خود به شهادت را در قالب این بیت ابراز فرمودند: «و ان یكن الابدان للموت انشئت فقتل امریء بالسیف فی الله اجمل» اگر بدنها برای مرگ آفریده شده، پس كشته شدن انسان با شمشیر در راه خدا، بهتر و زیباتراست. شبیه این جملات توسط اهل بیت و یاران امام حسین (ع) در شب عاشورا نیز ابراز شد. هنگامی كه امام بیعت خود را از اصحاب خود برداشت، یكی پس از دیگری با بیان جملاتی كه ازعشق به جهاد و شهادت ناشی می شد، به حضرتش ابراز وفاداری كردند و در روز عاشورا نیز با عمل خویش، گفتار خود را مبنی بر عشق به جهاد و شهادت به اثبات رساندند. شاید به جرات و با قاطعیت بتوان گفت، زمانی جهاد و شهادت در فرهنگ اسلامی و بویژه فرهنگ و آموزههای شیعی جایگاه ویژه و ممتازی به خود گرفت كه با واقعه عاشورا و شهادت جانگداز امام حسین (ع) پیوند یافت و از آن پس هر گونه یادكرد و بزرگداشت خاطره ایثار و شهادت امام حسین (ع) نوعی یادآوری و تعظیم ارزشهای شهادت و مجاهدت در راه خدا به شمار آمد. بنابراین این ارزشهای مقدس و بزرگ، با نام حسین بن علی(ع) در فرهنگ سیاسی تشیع آمیخته شده است و شیعیان لقب سیدالشهداء را برای او از هركس دیگری مناسب تر می دانند؛ زیرا شهید با ایثار قطرات خونش در پیكر جامعه، خون گرم و زنده ای را به جریان می اندازد و راه خدا را باز می كند و سدها و موانع را برمی دارد. (مطهری، شهید و شهادت ، ص 11). قیام و شهادت امام حسین (ع)، تاثیری پایدار بر اندیشه و فرهنگ سیاسی شیعه در مسیر تاریخی آن بر جای نهاده است به طوری كه همه نهضتهای انقلابی كه دارای صبغه و وجهه مذهبی بودهاند. از قبام و نهضت حسینی در جهت پیگیری اهداف خود الهام گرفتهاند. با مطالعه تاریخ و فرهنگ شیعه می توان به ابعاد نهفته فرهنگ پویا و انقلابی شیعه پی برد. در نهضت های شیعی سربداران، علویان، زندیه و مبارزات آزادیخواهانه عصر جدید بویژه انقلاب اسلامی و بعد از آن در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از دو عنصر مهم جهاد و شهادت بهره جستند و سبب موفقیت و پیروزی آنها بوده است. بنابراین باید گفت كه شهادت، مطلوب اولیا و منظور عاشقان حق است و جهاد در راه حق مهمترین ابزار تحقق این مهم در فرهنگ شیعه بوده است
اگر بپذیریم كه هر مكتب و ایدئولوژی، كانون و مركز ثقلی دارد؛ باید گفت كه كانون و مركز ثقل آیین و اندیشه شیعی جهاد، ایثار، شهادت و مبارزه با ظلم و بی عدالتی است. در رأس این مكتب و ایدئولوژی نیز ائمه معصومین(ع)، عالمان شیعی و روحانیون و دیگر بزرگان دینی قرار داشتهاند. در واقع روحیه جهاد و شهادت طلبی در مكتب شیعه، یكی از ارزش های سیاسی و اعتقادی شیعیان است. شیعه اعتقاد خاصی به این مفاهیم دارد. با مروری بر تاریخ زندگانی ائمه معصومین (ع) می بینیم كه تمامی آنها به دست دشمنان، مقتول یا مسموم شدهاند. انسان شیعی نیز با الهام از تعالیم و سیره پیشوایان شهید خود، آموخته كه در راه احیای دین در برابر طاغوت و ظلم سكوت ننماید. در افق آرمان‌ها و تعالیم شیعه همواره انسان‌های حقیقت طلب و عدالت جو و از خود گذشته كه در رأس آن پیشوایان شیعه قرار دارند، برای ساختن جامعه ایمانی و عقلانی كه سرشار از عدالت و فضیلت باشد جهد و جهاد و ایثار و فداكاری نمودهاند. از منظر شیعه، جهاد راهی برای پاك بودن و آزاد زیستن و با حقیقت همراه بودن و از ظلم و ظلمت بندگی رستن است و از این جهت حدیث حماسه و جهاد و شهادت، در متن تعالیم شیعه نهفته است. این منطبق بر فطرت پاك انسانی است؛ مذهب تشیع هیچ گاه به ضرب شمشیر در جهان پیش نرفته، این مكتب آن قدر تعالیم و ارزش های انسانی دارد كه دل های پاك را به خود جلب و جذب كند، و نیازی ندارد كه به زور سرنیزه بر مردم حكم راند (مطهری ، حماسه حسینی، ص 122) وجود روح ایثار و شهادت طلبی در مسلمانان صدر اسلام همچون مقداد و ابوذر، كه بیشتر به آیین شیعی گرایش داشتند، حكایت از آن دارد كه آنان با رضایت كامل و عشق و علاقه پیرو این مكتب بودند. مخالفان شیعه به خوبی این رمز پیروزی را شناسایی كرده و در طول تاریخ تلاش كردند، مردم را از این فرهنگ رهایی بخش جدا سازند. وچه بسا كه برای جدا كردن شیعیان از فرهنگ جهاد و شهادت اتهاماتی را مطرح كرده اند تا شاید عالمان شیعی سخن از جهاد و مبارزه به میان نیاورند. چنان كه بعضی از ساده لوحان و به اصطلاح روشنفكران در این دام گرفتار آمدند. تاثیرگذاری بسیار زیاد مفاهیم جهاد و شهادت در آیین و مكتب تشیع، باعث شده است تا بسیاری از غربیان، به علت تشویق مذهب شیعه به جهاد با جان جهت برفراری و دفاع از حق و حقیقت و به علت علاقه فراوان شیعیان برای استقرار عدل و ریشهكنی ظلم ، شیعیان را تروریست و مكتب تشیع را بنیادگرا معرفی كنند
به طور كلی باید گفت؛ اندیشه سیاسی شیعه، جهاد و شهادت را به عنوان یك اصل و هدف استراتژیك و تأثیر گذار در صحنه دفاعی و تعاملات بین المللی جهان اسلام تلقی كرده، و آنرا مهمترین عامل نجات ملل ستمدیده از شرّ استعمار و استثمار و حكومت‌های ظالم و مستبد، میداند. رمز موفقیت برقآسای آیین شیعه در رسیدن به اهداف خود و گشودن قلب های انسان های شیفته حقیقت، فرهنگ جهاد، ایثار و شهادت طلبی دراین مكتب است . در مكتبی كه جهاد در راه خدا پلی برای رسیدن به «احدی الحسنیین» است، شكست معنا و مفهومی ندارد. مكتبی كه بتواند پیروانش را به گونه ای تربیت كند كه نبرد با دشمن و كشته شدن را رسیدن به سعادت ابدی بدانند، از هیچ قدرتی هراس نخواهد داشت و هیچ مانعی قادر نخواهد بود او را از رسیدن به اهدافش باز دارد و در میانه ی راه متوقف سازد.
منبع:مرکز اسناد انقلاب اسلامی
